เวชปฏิบัติแผนไทยอย่างหนึ่ง ที่ใช้หลักการเพิ่มธาตุไฟเฉพาะส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย โดยให้ความร้อนผ่านเครื่องยาสมุนไพรในบริเวณที่ต้องการรักษาโรค เพื่อรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะธาตุไฟหย่อน
ทั้งนี้การเผายาจะทำในบริเวณที่มีกล้ามเนื้อมัดใหญ่ เช่น แผ่นหลัง ขา หรือเผายาเพื่อรักษาอาการเฉพาะจุด เช่น หัวเข่า หน้าท้อง (รอบสะดือ) อันเป็นจุดกำเนิดของเส้นประธานสิบตามหลักแพทย์แผนไทย
ความเป็นมาของการแพทย์พื้นบ้านล้านนา หรือหมอพื้นบ้าน ที่สืบทอดกันมาตั้งแต่พุทธกาล นับเป็นพันๆปี มากมายหลายศาสตร์หลายแขนงล้วนแล้วแต่มีบันทึกไว้ตามผนังถ้ำ ตามเสา ศาลาวัด โบสถ์วิหาร ปั๊บลาน ปั๊บสา สมุดข่อย หรือแผ่นศิลาจารึก ดังปรากฏให้เห็น เช่น การนวดราชสำนัก การนวดเชลยศักดิ์ ฤๅษีดัดตน ก็มีให้เห็นที่ วัดโพธิ์ (วัดเชตุพนวิมลมังคลาราม) การแพทย์แผนไทยพื้นบ้านล้านนา เช่น การเช็ด การแหก การเป่า การจอบไข่ การตอกเส้น การย่ำขาง และพิธีกรรมอื่นๆ ก็มีให้เห็น และได้ศึกษา สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน แต่ “การเผายา” นี้ไม่มีปรากฏและบันทึกไว้ให้เห็น จะมีก็เพียงแต่ พ่อ แม่ คนเฒ่าคนแก่ ครูบาอาจารย์ บางท่านที่เล่าให้ฟังและถ่ายทอดต่อมาในลักษณะ แนะนำ และชี้ช่องทาง ไม่มีใครนำมาใช้ในการบำบัดหรือรักษา
หมอจรรยา วงค์ชัย ได้รับการถ่ายทอดวิชา “การนวดตอกเส้น” จากอาจารย์ (พ่อหมอ) อินทร หอยแก้ว หมอพื้นบ้าน “หริภุญชัย” และท่านได้ถ่ายทอดแนะนำเรื่อง “การเผายา” ว่าสามารถรักษาอาการปวดเรื้อรังได้ ประกอบกับคุณพ่อคุณแม่ และญาติของหมอก็เป็นหมอพื้นบ้านด้วย (คุณพ่อเป็นหมอจอบไข่, เช็ด, แหก, เป่า, น้ำมนต์, ยาฝน และยาต้ม คุณแม่เป็นหมอยาฝนและยาต้มเกี่ยวกับสตรีหลังคลอดบุตร หรือแม่และเด็ก คุณป้าเป็นหมอตำแย) ดังนั้นหมอจรรยาจึงได้ซึมซับภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้านมาจากท่านมาพอสมควร ในกรณีการเผายานี้ก็ได้รับความรู้มาทางอ้อม คือเวลาคุณพ่อท่านปวด ท่านก็จะใช้ยาจู้หรือใบพลับพลึงย่างไฟประคบ หรือตัดใบพลับพลึงเป็นท่อนๆ แล้วเผาดินกี่(อิฐมอญ) มาวางทับบนใบพลับพลึง เมื่อโดนความร้อนตัวยาจากใบพลับพลึงก็จะซึมลงตรงบริเวณที่ปวดโดยตรง จึงทำให้อาการปวดที่อักเสบเรื้อรังหายไว
ดังนั้น หมอจรรยาจึงได้นำเอาประสบการณ์เหล่านี้มาประมวลเข้าด้วยกันในลักษณะ “การตอกเส้นและการเผายา” เพื่อเป็นการบำบัดและรักษาอาการกระดูกทับเส้นและปวดเรื้อรัง นอกจากนี้ก็สามารถใช้ในการรักษาอาการอื่นๆที่ไม่ใช้การอักเสบ ติดเชื้อ หรือเนื้อร้ายได้อีกด้วย
ขั้นตอนการเผายาในการรักษาอาการกระดูกทับเส้นและปวดเรื้อรัง
1. ชโลมน้ำมันสมุนไพรให้ทั่วตัว (ในกรณีรักษา)
2. ประคบด้วยลูกประคบสมุนไพรสดตามอาการ
3. ชโลมด้วยน้ำมันงาเฉพาะในที่ๆจะเผายา
4. รองด้วยผ้าขาวดิบชุบน้ำบิดให้หมาดๆ
5. นำสมุนไพรวางลงบนผ้า เกลี่ยให้เสมอกัน (หนาประมาณครึ่งข้อนิ้วมือ)
6. วางผ้าขาวดิบลงบนสมุนไพร แล้วโรยด้วยการบูร
7. จุดไฟเผาลงบนการบูร
8. รอจนกว่าไฟใกล้จะดับ นำเอาผ้าดิบชุบน้ำบิดหมาดๆ วางทับลงบนการบูร
9. ใช้มือกดนวด คลึงไปมาเพื่อให้ตัวยาซึมเข้าไปตรงบริเวณที่มีอาการปวด หรืออักเสบ
10. ทำการเผายาตรงบริเวนที่มีอาการปวดหรืออักเสบประมาณ 3 ครั้ง
